مقدمه :

مواد معدنی یکی از مهمترین زیربناهای اقتصادی و صنعتی را در جامعه ی امروز تشکیل می دهند. بشر از آغاز آفرینش خود و در طول تاریخ، بر حسب نیازمندی ها و شناخت خود از مواد معدنی استفاده کرده و تاکنون نیز به شیوه های گوناگون به بهره برداری خود از این منابع ادمه میدهد.

ارزش ماده ی معدنی

از عوامل مؤثر در اقتصادی شدن مواد معدنی ارزش آن ماده معدنی است که خود تابع عواملی چون عرضه، تقاضا و مسائل اقتصادی و سیاسی است.

عرضه

میزان تولید مواد معدنی در دهه گذشته افزایش شایانی داشته است. عواملی که موجب این افزایش شد. عبارتند از پیشرفت در زمینه دانش و صنعت اکتشاف که موجب مشخص شدن منشاء محیط و چگونگی تشکیل ذخایر مختلف می شود؛ برای نمونه پیشرفت هایی که در تکمیل نظریه تکتونیک صفحهای، انجام گرفت کمک های مؤثری در رابطه با کشف ذخایر مس پرفیری نموده است. همچنین در دهه ی اخیر بکارگیری روش های نوین ژئوفیزیکی و ژئوشیمیایی در کشف ذخایر جدید بخصوص آنهایی که در اعماق زمین قرار دارند، کمک مؤثری نمود. هم چنین ماشین های جدید استخراج موجب شده تا ذخایری که در اعماق قرار داشته قابل بهرهبرداری شوند و با کمک این ماشین الات میزان تولید روزانه بالا رود. پیشرفت در زمینه صنعت تلغیظ و تصفیه موجب گردید تا بسیاری از ذخایر عمیق دور از دسترس نیز قابل بهره برداری شوند. همزمان با بالا رفتن تولید، میزان مصرف مواد معدنی نیز افزایش داشته است.

تقاضا

مهمترین عواملی که موجب بالا رفتن مصرف گردید عبارتند از: افزایش جمعیت، گسترش صنایع جدید و غیره. قیمت برخی از مواد معدنی علاوه بر عرضه و تقاضا تحت تأثیر بحران های سیاسی نیز قرار می گیرد. به عنوان مثال در مورد طلا گفته میشود ۸۰ درصد قیمت طلا به تحولات سیاسی و ۲۰ درصد به عرضه و تقاضا مربوط می شود.

عیار ذخیره (Tenor)

مقدار عیار ذخیره از فاکتورهای مهم سنجش ارزش اقتصادی یک معدن است.

ذخایر رگه ای در مقایسه با ذخایر تودهای و پروفیری در صورت وجود عیار بالاتری ارزش پیدا می کنند. هزینه استخراج، برای ذخایر رگه ای بیشتر از ذخایر پرفیری و تودهای است. برای مثال ذخایر مس پروفیری با عیار حدود ۷۵/۰ تا ۱ درصد و ذخایر مس رگه ای با عیار بیش از ۵/۱ درصد ارزش اقتصادی دارند. هر چند که عیار و مقدار ذخیره، لازم و ملزوم یکدیگر هستند اما مقدار ذخیره از اهمیت بیشتری برخوردار است. ذخایر طلای رگه ای با عیار بیش از ۱۰ گرم در تن و ذخایر طلای نوع پراکنده (ذخیره نسبتاً زیاد و ابعاد وسیع) با عیار حدود ۲ گرم در تن دارای ارزش اقتصادی و قابل بهره برداری هستند. عیار قابل استخراج ذخایر معدنی با گذشت زمان کاهش یافته است. عوامل مهمی که موجب این کاهش شده اند عبارتند از: افزایش قیمت، پیشرفت در صنعت استخراج و تلغیظ و تصفیه.

تکنولوژی (Technology)

استفاده از ماشین آلات جدید در اکتشاف، استخراج و تلغیظ و تصفیه سبب شده که هزینه های استخراج پایین بیاید و ذخایری که به دلایل مختلف در گذشته قابل بهره برداری نبوده اند امروزه قابل بهره برداری گردند . کشورهای صنعتی با استفاده از تکنولوژی نوین و نیروهای متخصص کارآمد از مرحله اکتشاف تا تغلیظ و تصفیه نسبت به کشورهای جهان سوم فراتر رفته اند.

تلغیظ و تصفیه (Enrichment& Refinery)

هر ماده معدنی از دو بخش کانه (Ore) یا کانی های مفید و باطله (Gangue) یا کانی های مزاحم تشکیل شده که لازم است که جداسازی آنها از هم توسط فرآیندهای پالایشی که اصطلاحاً کانه آرایی (Mineral Processing) نامیده می شوند، انجام می گیرد. عواملی نظیر شکل، اندازه، رابطه نسبی کانی های مفید و باطله و نوع کانی های مفید و مزاحم، تأثیر مستقیم در تلغیظ و تصفیه یک کانسار دارند. میزان کانی های مفید یک کانسار، چنانچه از حد خاصی کمتر باشد موجب می شود تا مادهی معدنی قابل تلغیظ نباشد. کانی های مفید در یک کانسار میتواند به صورت آزاد یا به حالت درگیر در داخل یک کانی دیگر باشد. هزینه های تلغیظ برای هر یک از حالت های ذکر شده متفاوت است که باید بطور دقیق مطالعه و بررسی شوند.

شکل ذخیره (Depths Of Reservoir)

شکل ذخیره رابطه مستقیمی با روش استخراج آن دارد. ذخایر رگه ای به روش زیرزمینی و ذخایر پروفیری که نزدیک سطح زمین قرار دارند با روش روباز استخراج می شوند در صورتی که پدیده های تکتونیکی نطیر گسل ها و شکستگی ها تغییراتی را در امتداد رگه ها بوجود آوردند، علیرغم بالا بودن عیار و مقدار ذخیره این بی نظمی موجب بالا رفتن هزینه استخراج خواهد شد. بنابراین، عیار و مقدار ذخیره به تنهایی موجب اقتصادی شدن و قابل بهره برداری بودن یک ذخیره نخواهد شد.

عمق ذخیره

ذخایر زیادی موجوداند که عیار و ذخیره آنها نسبتاً زیاد است اما به علت اینکه در اعماق زیاد واقع شده اند و یا شکل مناسبی ندارند، دارای ارزش بهره برداری نیستند. عمق ذخیره، رابطه مستقیم با هزینه های استخراج دارد.

نیروی متخصص و هزینه های پرسنلی

وجود افراد متخصص و کاردان، رابطه مستقیم با میزان تولید و قیمت تمام شده ماده معدنی دارد. حقوق مهندسین معدن، تکنسین ها و معدنچیان در کشورهای جهان سوم پایین تر از کشورهای صنعتی است که خود موجب کاهش قیمت شده ماده معدنی می شود.

حمل و نقل (Transportation)

معادن، معمولاً در مناطقی خارج از شهر یا مراکز صنعتی قرار دارند. این مواد باید استخراج شده و بعد از تغلیظ در همان منطقه تصفیه و به بازار عرضه گردد. فاصله معدن از پالایشگاه و بازار فروش، تأثیر مستقیم در قیمت تمام شده ماده معدنی دارد. هر گاه منطقه معدنی در فاصله زیادی از جاده های اصلی قرار گیرد. ابتدا جهت برقراری ارتباط بین معدن و جاده های نزدیک منطقه باید جاده سازی شود. این کار هزینه زیادی به خود جذب می کند. دیگر این که هر اندازه فاصله منطقه از پالایشگاه و بازار فروش دورتر باشد هزینه حمل و نقل بالاتر خواهد رفت و گاهی این امر موجب می شود تا ماده معدنی ارزش اقتصادی خود را از دست بدهد.

آب و هوا (Climate)

شرایط آب و هوایی تأثیری زیادی روی مدت زمان بهره برداری در سال، میزان تولید در روز و راندمان تلغیظ و تصفیه دارد. پایین آمدن مقدار تولید در سال به دلیل نزولات جوی زیاد بخصوص برف و طوفان شن و ماسه باعث بالا رفتن هزینه شده و در موارد خاصی بهرهبرداری از این ذخایر مقرون به صرفه نخواهد بود . به عنوان مثال میتوان معدن زیرزمینی مس مزرعه واقع در شهرستان اهر در آذربایجان شرقی را نام برد که به علت بارش برف سنگین در فوصول سرد سال در منطقه معدن تعطیل است.

سیاست دولتها

بعضی از مواد معدنی با وجود عدم سوددهی ، به خاطر اهمیت استراتژیک تولید آنها در استقلال صنعتی و اقتصادی کشورها توسط دولت ها در داخل کشور تولید می شوند تا در آن زمینه، کشور از وابستگی به کشورهای خارجی مستقل گردد. مانند فولاد، اورانیم و …

علیرضا رستگار

عاشق شروع کردن هستم، هنر من جنگیدن برای آرزوهام هست؛ دنبال این هستم که درک درستی از زندگی پیدا کنم و ازش لذت ببرم برای همین بیشترین سرمایه‌گذاری رو روی خودم می‌کنم.